As Rías Baixas tenden a estancarse. Ou, dito doutra forma, necesitan practicamente o dobre de tempo que fai 40 anos para renovar as súas augas, o auténtico motor biolóxico que achega os nutrientes e confire ás rías a súa riqueza pesqueira e marisqueira. ¿O culpable da situación? O cambio climático, que provocou unha diminución dun 25% na intensidade do vento do nordeste e dun 30% na súa duración, o que se traduce no feito de que os afloramientos -o fenómeno responsable da fertilización do medio mariño ao elevar a superficie as frías augas do fondo, ricas en nutrientes- descenderon nun 45% nos últimos corenta anos.

Os científicos fai xa tempo que coñecen esta situación, só que agora estableceron, por primeira vez, unha relación directa entre este fenómeno e a proliferación de microalgas tóxicas causantes das mareas vermellas. O vínculo causa-efecto é notable: a maior estancamento das augas, maior número de días no que os polígonos de bateas teñen que permanecer pechados pola acumulación de toxinas na carne de mexillón. A investigación, na que participaron científicos do Instituto de Investigacións Mariñas (CSIC), do Instituto Español de Oceanografía e da Universidade de Vigo, non deixa lugar a dúbidas, xa que os científicos realizaron un seguimento do número de días no que as rías estiveron pechadas desde 1998 por mor das mareas vermellas. O maior período de clausura coincide co menor número de afloramientos provocados pola caída dos ventos do nordeste.

Proceso acelerado

«Ou maior estancamento dá auga favorece a proliferación dous microorganismos tóxicos. E este non é un problema que vaia suceder, senón que está sucedendo xa. É unha chamada de atención», advirte o científico do CSIC Xosé Antón Álvarez Salgado, coordinador do estudo. De media, a taxa de renovación das augas das rías duplicouse nos últimos 40 anos, para pasar de cinco a dez días. O preocupante, con todo, é que este fenómeno se acelerou de forma notable nos últimos dez anos, de tal forma que os investigadores concluíron que as rías necesitan agora unha media de entre 20 e 25 días para renovar as súas augas coa entrada das correntes frías de fondo que achegan os nutrientes.

Estes tempos de renovación motivaron que as zonas das Rías Baixas onde se cultiva o mexillón permanezan pechadas, de media, a metade dos días do ano. No caso de que a recirculación das augas tardase en completarse 50 días -algo non descartable no futuro de seguir a tendencia actual-, os polígonos bateeiros permanecerían sen operar o 75% do ano.

Os mexillóns poderían converterse, de feito, nas primeiras vítimas do cambio climático en Galicia. Ou polo menos no primeiro recurso económico en verse afectado de forma constatable polo quecemento global, e máis se se ten en conta que a tendencia futura é a que continúe a diminución da intensidade e a duración dos ventos do nordeste no período de primavera-verán, época na que se producen os afloramientos, e, xa que logo, a que o tempo de renovación das augas vaia en aumento.

«Nestes últimos dez anos tense desacelerado de forma moi significativa a taxa de renovación dás rías. Houbo un cambio moi forte en pouco tempo, e a tendencia é a que este fenómeno vaia en aumento», constata o investigador Álvarez-Salgado.

Na investigación, que sairá publicada na revista especializada Harmful Algae , queda claro que as rías galegas, que xeran o 15% da produción mundial de mexillón, constitúen o marco idóneo para o cultivo deste molusco debido á interacción entre o afloramiento costeiro e o patrón de circulación das rías, que dá como resultado a combinación de tempos de renovación relativamente curtos e cunha elevada produción fitoplantónica.