Das sete principais cidades galegas, nas que se agrupa boa parte da poboación do país, só Pontevedra dispón dun sistema capaz e eficiente de depuración de augas residuais. A cidade do Lérez líbrase polos pelos do suspenso, xa que foi en xaneiro cando a estación depuradora de augas residuais (EDAR) dos Praceres puxo en marcha a súa optimización, conseguindo verter un caudal limpo nun 98%. O resto das maiores aglomeracións urbanas galegas ou conta con estacións de depuración insuficientes para atender a demanda da poboación que cobre ou simplemente, como no caso de Ferrol, os seus refugallos hídricos van parar directamente á ría.

Afortunadamente, a preocupante situación actual está en período de solución. As seis cidades teñen en marcha procesos para ampliar ou construír depuradoras que palíen un dos principais problemas ambientais que ten Galicia e cuxa expresión máis descarnada atópase precisamente nestas aglomeracións urbanas. O horizonte da normalidade na depuración de augas urbanas sitúase aínda no 2011.

Lugo

Con todo, esa normalización irase producindo paulatinamente. A cidade que antes se incorporará a Pontevedra na aínda exigua lista de grandes núcleos con sistemas de depuración adecuados, será Lugo, cuxa nova estación e o seu sistema de colectores comezará a funcionar en breve tendo en conta que a obra está practicamente finalizada. A EDAR substituirá á antiga depuradora, cuxa capacidade facía anos que se mostrou insuficiente, especialmente nos días de choiva, un problema común noutras cidades galegas.

A Coruña

Na capital do norte, a depuradora de Bens espera dar servizo á poboación da Coruña e boa parte da súa área metropolitana. Actualmente, as verteduras da cidade pasan por unha planta de pretratamiento e un emisario que debería expulsalos mar dentro, pero que está roto. A depuradora e o novo emisario estarán funcionando a principios do ano que vén, completando un investimento de 112 millóns de euros.

Ferrol

Por anacrónico que pareza, a poboación de Ferrol aínda verte directamente as súas augas residuais á ría. Como no caso da Coruña, a EDAR comezará a funcionar a principios do ano que vén tras un investimento de 100 millóns de euros. Está prevista tamén a construción doutra depuradora no sur da ría para dar servizo á poboación de Ares, Fene e Mugardos, aínda que neste caso, a obra, de 60 millóns, aínda acaba de ser licitada.

Vigo

Está chamada a ser a gran depuradora de Galicia, cun custo que roldará os 200 millóns e solucionará os graves problemas de depuración que hoxe ten a primeira cidade do país. Tras superar non poucos avatares políticos (é a única gran capital de España cuxa depuradora non foi considerada de interese xeral) e cidadáns (numerosas e ruidosas protestas de veciños próximos á instalación), en xuño estará dispoñible o anteproxecto. Cun cálculo de prazos optimista, podería estar funcionando ao longo do 2011.

Ourense

Ata a mellora da de Pontevedra era, talvez, a mellor das cidades galegas. Con todo, a súa capacidade empeza a estar desbordada e ten unha sentenza do Tribunal Superior de Xustiza de Galicia que a obriga a cambiar de emprazamento. O novo aínda non se decidiu, pero hai obras nos colectores e prevista un investimento total de 87 millóns.

Santiago

Tamén desbordada. Un colector novo está en execución e outro en redacción. A nova estación custará 78 millóns de euros, aínda que aínda tardará en prestar servizo. Se todo vai ben, Compostela estreará depuradora no ano 2011.

As verteduras inciden no estado das rías, con alta concentración de fecais

A continuada vertedura de augas residuais insuficientemente depuradas desde as aglomeracións urbanas, cada vez máis concentradas no litoral, tivo unha consecuencia lóxica: a deterioración das rías galegas e a colocación baixo sospeita dun sector estratéxico: o marisqueo. Segundo estudo recente da Federación de Confrarías de Galicia, o 63% das augas costeiras galegas teñen unha alta concentración de coliformes fecais; é dicir, máis de 25.000 unidades por 100 mililitros. O máximo que recomenda a UE para pescar é 1.000.

O alarmante dato debería ir á baixa coa incorporación de sistemas de depuración terciarios en todas aquelas depuradoras que verten no litoral. é a medida de urxencia que puxo en marcha a Consellería de Medio Ambiente na que investiu 16 millóns de euros para modernizar o proceso de depuración. Con todo, o empuxón definitivo terano que dar a entrada en servizo das novas EDAR, singularmente as da Coruña, Ferrol e Vigo.

Sancións

A planificación e licitación de novas depuradoras que aplicou a consellería evitou, por exemplo, que a UE executase unha dura sanción contra o Reino de España pola contaminación da ría de Vigo, que probablemente puidese aplicar polo estado doutras rías, se se produciu unha denuncia como ocorreu no caso de Vigo.

A entrada en servizo o ano próximo da depuradora de Ferrol podería ata retirar a cualificación de Zona C (a peor establecida pola Xunta) da ría ferrolá, que hoxe en día establece moi severas restricións ao marisqueo.

Carrera de fondo para adaptarse a unha normativa europea que caducou no 2005

Proxectos infradimensionados, falta de vontade e conflitos veciñais lastran a normalización

Se Galicia destacou nalgún aspecto da súa política ambiental non foi desde logo na depuración de augas. A normativa europea que obrigaba aos núcleos de máis de 2.000 habitantes a contar cun sistema de depuración de augas residuais no 2005 deixou de manifesto un notable grao de incumprimento que obrigou ao actual Goberno a un notable esforzo orzamentario de adaptación.

Actualmente están en período de execución ao redor de dúas ducias de EDAR en todo o territorio, máis outras 20 que se achan en trámite de redacción do proxecto ou xa licitadas. O horizonte da normalización, como no caso das grandes cidades, bordea o ano 2011, data na que Galicia estará en condicións, se todo vai ben, de aprobar a normativa europea, iso si, con seis anos de atraso: «Ou esforzo que fixo a consellería foi moi importante. Cando chegamos ao Goberno atopámonos cunha situación grave na que moitos concellos incumprían a normativa europea e, noutros, había instalacións claramente infradimensionadas que houbo que ampliar», sinala unha fonte da Consellería de Medio Ambiente, que insiste en subliñar o feito de que as novas instalacións sexan deseñadas para cubrir poboacións por encima da súa dimensión actual, é dicir, con vocación de durar.

Unha decisión difícil

En calquera caso, a vontade política para pór en marcha unha instalación tan básica como unha EDAR non é algo sinxelo e manéxase nos suficientes despachos como para converterse moitas veces nun camiño tortuoso. O custo da obra fai que os concellos non sexan capaces de sufragala, co que require da axuda da Xunta. Cando o organismo autonómico móstrase de acordo en asumir a obra (ou a promove directamente) e elíxese o seu emprazamento, é frecuente que se produza algún tipo de oposición veciñal por parte de quen viven cerca. E a resolución dese conflito pode prolongarse anos, como ocorreu máis dunha vez e máis de dúas.

O verdadeiro problema

As sonoras protestas en Vigo ou as menos ruidosas pero máis efectivas en Ourense, que culminaron nunha sentenza que obriga a cambiar de sitio a estación actual, son só un exemplo dunha situación frecuente coa que se explica en parte o importante atraso co que Galicia afronta a depuración das súas augas residuais.

O exemplo de Ribeira é sintomático. Tras acordar Xunta e Concello o emprazamento e a construción da depuradora, con acordo plenario incluído, poucos meses antes das municipais e co anteproxecto redactado, a corporación volveuse a atrás, propondo un novo lugar para a EDAR. A Xunta rexeitouno por atoparse no espazo Red Natura e o proxecto quedou conxelado. O Concello busca agora novo emprazamento e a Xunta espera que as súas características permitan a adaptación do anteproxecto. Mentres tanto, as augas de Ribeira seguen vertiendo á ría sen depuración de ningún tipo . «O problema -sinala un portavoz de Medio Ambiente- é que en moitos lugares aínda non se deron conta de que o verdadeiro problema non é o emprazamento da depuradora, senón a vertedura que se está producindo mentres esa depuradora non se constrúe. Hai casos, como na estación de Poio-Sanxenxo, na que xa se redactaron catro anteproxectos».

E agora ¿quen mantén isto?

En Guillarei fai xa case dous anos que dorme o soño dos xustos un investimento de 97 millóns de euros. é unha estación depuradora declarada no seu día de interese xeral (unha cualificación que non alcanzou a de Vigo) e financiada xa que logo con fondos do Estado. O enorme complexo, cunha planta de 60.000 metros cadrados, podería tratar as verteduras de ata 180.000 habitantes; bastantes máis dos que viven nos concellos de Tui, Mos, O Porriño e Salceda, municipios aos que ten previsto dar servizo. E, sobre todo, contribuiría decisivamente a aliviar a alarmante contaminación que padece o río Louro.

Con todo, a EDAR de Guillarei ten o suficiente aspecto de abandono como para que algúns vándalos da zona emprendérona cos cristais da estación de bombeo. Vai para dous anos que o complexo está terminado, pero ninguén recolle a obra.

Os concellos implicados argumentan que a obra se recortou sobre o proxecto orixinal, pero no fondo subxace o problema verdadeiro: o custo que supón manter unha infraestrutura desa enxunlla desde as súas axustadas economías. O proxecto orixinal contemplaba a creación dunha mancomunidade entre os catro municipios para a xestión da estación. Con todo, a agrupación non chegou a constituírse permitindo está grave situación.

Os concellos pretenden que a Xunta fágase cargo da xestión da EDAR, ao que a Administración autonómica xa contestou que non. A solución podería estar no estudo de custos que o conselleiro de Medio Ambiente presentará en breve aos concellos e que propón unha repartición a tres bandas: concellos, Xunta e Goberno central. No mellor dos casos, a depuradora aínda se manterá uns meses parada.