A unhas trescentas millas da costa galega, na denominada fosa Atlántica, 140.000 toneladas de residuos radioactivos manteñen en albas ás autoridades autonómicas e estatais, erixíndose en testemuñas fieis dun dos erros históricos máis graves labores no ámbito ambiental. Pero a cifra podería ser aínda máis elevada se no ano 1983, grazas á mobilización popular, non se ordenou a paralización das verteduras. Galicia, e máis concretamente Ribeira, capitanearon aquela batalla.

Aínda que fai cinco anos que quedou convertido en cachizas, un barco palangreiro de Santa Uxía, o Xurelo , partiu o 14 de setembro de 1981 para, cal Rainbow Warrior , protagonizar a súa singradura máis épica. A bordo non ían os mariñeiros habituais, a singular tripulación estaba integrada por políticos (incluído o tenente alcalde de Vigo, Paco García), ecoloxistas e xornalistas, cuxa intención era r0ealizar un acto de protesta contra o cemiterio nuclear en plena fosa atlántica. O que por aquel entón era o patrón do Xurelo , Ángel Vila, recorda coma se fose hoxe como se embarcou naquela aventura: «Ou secretario dá Confraría de Ribeira era José Harguindey, membro de Esquerda Galega, e foi o ou que nos dixo que este partido andaba buscando un barco para ir á fosa atlántica. Dixen que se dende ou primeiro momento, porque penso que na vida hai que arriscar sempre se é por unha boa causa».

Fazaña

E tanto que arriscou, posto que o Xurelo era «un barco novo, pero pequeneiro». Vila sinala que sempre tivo moita confianza neste buque, pero recoñece que nunca antes protagonizara unha fazaña similar: «Naquela época ou palangreiro faenaba en Marrocos, a vinte ou trinta millas dá costa, e neste caso tingamos que desprazarnos trescentas millas mar dentro». Pero iso non foi impedimento para aceptar o reto: «Explicáronme que se estaban a tirar residuos radioactivos non Atlántico e que Galicia era ou punto máis próximo ou cemiterio. Para este tipo de protestas hai que sumarse sempre».

Unha boa mañá -Vila recorda que o tempo era agradable e o mar estaba como un prato- o Xurelo puxo rumbo á fosa atlántica. A intención dos seus tripulantes era saír ao encontro dos cargueiros holandeses Louise Smits e Kirsten Smits , que ían arroxar bidóns con residuos radioactivos. Aínda que estaba previsto que o palangreiro fixese a aventura en compañía doutro buque, o Sirius , unha avaría neste fixo que a expedición ribeirense enfrontásese en solitario ao fero mar.

A viaxe de ida prolongouse durante un par de días, xornadas que para algúns dos tripulantes fixéronse eternas: «A maioría dous que ían non barco mareáronse, aínda que a cousa non foi a máis», recorda Vila, quen sinala que a excursión tamén tivo a súa parte positiva: «Quedamos marabillados coas tiroteas e con outros animais que tivemos a oportunidade de ver». No punto de destino, a cousa foi máis rápida do previsto: unha patrulleira interpúxose entre o pesqueiro ribeirense e os barcos holandeses, que cumpriron a súa misión de arroxar ao mar máis bidóns radioactivos.

Ofrenda floral

A expedición do Xurelo tamén materializou o seu labor antes de regresar ao seu porto basee: «Botamos flores á auga, como se dun enterro tratásese, xa que pretendiamos dicirlle ao mundo que estaban matando ou noso mar», sinala Vila.

Ao ano seguinte, en compañía doutros barcos galegos, Ángel Vila e o seu Xurelo repetiron a experiencia: «Nos dous casos, ou que máis me impresionou foi ver a xente que, aínda que non tinga nada que ver co mar, embarcábase para defender a causa. Foi inesquecible». En 1983 suspendeuse a actividade na denominada fosa atlántica e dous anos despois, a Convención de Londres ordenou a paralización definitiva das verteduras.

Aínda que pasaron moitos anos, Ángel Vila aínda garda moi bos recordos das travesías que fixo a bordo do Xurelo . Recoñece que a expedición á fosa atlántica propiciou que se encariñase aínda máis co barco, un palangreiro que quedou amarrado a porto tras a firma do convenio pesqueiro con Marrocos, no ano 1995.

O Xurelo cambiou de mans para utilizar os seus dereitos e os doutros barco co fin de construír unha nova nave. No medio do proceso, viviu a súa última aventura. O 18 de decembro do 2002 afundiuse no peirao ribeirense. Posteriormente foi reflotado para o seu despezamento.